روز دوشنبه پانزدهم آبان‌ماه 1402 بنا بر دعوت معاونت برنامه‌ریزی و امور شورای شهرداری تهران به مراسم رونمائی از آمارنامۀ شهر و شهرداری تهران که برای سال 1401 تهیه شده بود، دعوت شده بودیم که از سوی شورا بنده و آقای امانی و از سوی شهرداری، مدیران مختلف حوزۀ برنامه‌ریزی و سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات حضور داشتند. مراسم مختصر و خوبی بود و جا دارد از همۀ دست‌اندرکاران تهیۀ این مستند ارزشمند در سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران قدردانی و تشکر کنم. اما ذکر چند نکته را لازم می‌دانم:

نکتۀ اول، توجه عمیق به فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی در بارۀ اهمیت آمار در برنامه‌ریزی است. خلاصۀ کلام ایشان در این عبارت دیده می‌شود «همۀ انواع برنامه‌ریزى، متوقف به آمار است».

آن‌چه که من عرض می‌کنم این است که آمار براى برنامه‌ریزى‌هاى کشور، یک امر حیاتى است. یعنى اگر آمار نباشد، برنامه‌ریزى امکان‌پذیر نیست. اگر صورت برنامه‌ریزى هم باشد، محتواى برنامه‌ریزى یک چیز غیر منطبق با واقعیت و غلط از آب در خواهد آمد. بنابراین آمار ستون فقرات برنامه‌ریزى است. فرقى هم نمی‌کند که برنامه‌ریزى‌هاى اقتصادى باشد، فرهنگى باشد، اجتماعى باشد، سیاسى باشد، حتّى دیپلماسى باشد. 

همۀ انواع برنامه‌ریزى، متوقف به آمار است. ما ندانیم چه داریم و چگونه داریم و با چه خصوصیاتى داریم، هرگز نخواهیم توانست براى آینده برنامه‌ریزى کنیم. این چیز روشن و واضحى است. این را باید همه احساس کنند، هم مردم این را بدانند، هم بخصوص دستگاه‌ها بدانند. 2/8/1390

نکتۀ دوم اینکه می‌دانیم در حال حاضر، بیش از 75 درصد از جمعیت کل کشور در شهرها زندگی می‌کنند. لذا توجه به آمار و اطلاعات برای مدیریت شهری امری اجتناب‌ناپذیر است، زیرا یکی از پیش‌نیازهای اولیه و اصولی در کلیۀ تصمیم‌گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و سنجش سیاست‌های اتخاذ شده، وجود آمار دقیق، به‌روز و با کیفیت است. این مهم در مورد سازمان‌هایی که به‌صورت پویا و گسترده با ذی‌نفعان داخلی، خارجی و به‌خصوص مردم در ارتباط هستند دارای اهمیت ویژه‌ای است.

شهرداری تهران به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نهادهای مدیریت شهری، نقش مهمی در ارائۀ خدمات شهری به شهروندان ایفا‌ می‌کند و در عمل به‌واسطۀ پراکندگی جغرافیایی بخش‌های مختلف، تنوع مأموریت‌ها و ارائۀ خدمات باید با اتخاذ روش‌های علمی و مناسب همۀ داده‌های مورد نیاز خود را جمع‌آوری و به‌طور نظام‌مند، سازمان‌دهی و مورد تحلیل قرار دهد تا بتواند به محتوای ارزشمند‌تری از اطلاعات و دانش نهفته در درون داده‌ها دست یابد.

نکتۀ سوم، یادآوری مسیری است که شهرداری تهران برای رسیدن به این نقطه، آن را طی کرده است. چرا که امروز با تکیه بر تجارب و دانش سازمانی و زحماتی که همکاران ادوار گذشته متقبل شده‌اند، می‌توانیم به آنچه بدان دست یافته‌ایم مباهات کنیم. و اما تاریخچۀ مختصر این حوزه در چند کلام خلاصه چنین است:

1) از سال 1364 گزارشی از فعالیت‌های شهرداری تهران به صورت سالانه در مجلدی با نام گزارش عملکرد شهرداری تهران جمع‌آوری می‌شد که شامل آمار و اطلاعات فعالیت‌ها، تصاویر پروژه‌ها و ... در قالب بیلان کاری مدیران بود.

2) از سال 1385 اولین مجلد با نام آمارنامۀ شهرداری تهران منطبق بر آمار و اطلاعات غیرثبتی شهرداری در مجلدی با همین نام چاپ شد که تا کنون از این نام مناسب استفاده می‌شود (نقطۀ شروع مجلد با عنوان آمارنامه در کلان‌شهرهای کشور است).

3) از سال 1386 برای اولین بار در شهرهای کشور آمارنامۀ شهر تهران در قالب نظام طبقه‌بندی ISIC چاپ شد که خوشبختانه ادامه دارد و منشاء ایجاد آمارنامه‌های شهری در کشور شد.

4) در سال 1386 نظام شناسائی اقلام ثبتی و غیرثبتی شهرداری تهران شروع شد و برای اولین بار سامانۀ نظام آمارهای غیرثبتی شهرداری تهران (در کلان‌شهرهای کشور) افتتاح گردید.

5) در سال 1387 سامانۀ تحلیل اطلاعات شهرداری تهران که وظیفۀ رفع نیازهای لایه‌های مدیریتی و تصمیم‌ساز شهرداری تهران را داشت افتتاح شد که به تدریج کلیۀ سامانه‌های شهرداری تهران را در حوزه‌های عملیاتی را پوشش داد.

6) تدوین کتاب شاخص‌های شهر و شهرداری تهران و ترجمۀ کتاب شاخص‌های مدیریت شهری در کلان‌شهرهای آسیائی (نوشته آقای آمارتیا کومار سن برندۀ نوبل اقتصاد) در سال 1388 صورت پذیرفت.

7) در سال 1388 کمیتۀ آمار کلان‌شهرهای کشور با محوریت شهرداری تهران شامل 8 کلان‌شهر کشور ایجاد و مدیریت آن به شهرداری تهران سپرده شد.

8) در سال 1389 و با پیگیری‌های مجدانه، شهرداری تهران به نمایندگی از کلان‌شهرهای کشور عضو شورای عالی آمار ایران شد.

9) در اواخر سال 1389 طرح مطالعات رصدخانۀ شهری تهران با بهره‌گیری از تجربیات پروژۀ رصدخانه‌های شهری جهانی در دستور کار قرار گرفت.

10) در سال 1390 شهرداری تهران کلیۀ امور پشتیبانی سرشماری نفوس و مسکن شهر تهران را به عنوان بازوی اصلی نظام آماری کشور بر عهده گرفت، چنانکه طبق گفتۀ ریاست فقید مرکز آمار ایران (مرحوم آقای دکتر عادل آذر) در صورت عدم همکاری شهرداری تهران سرشماری در شهر تهران غیرممکن بود و برای اولین بار اطلاعات جمعیتی کشور در سطح پارسل در اختیار قرار گرفت.

11) در اوائل سال 1391 رصدخانۀ شهری تهران با بهره‌گیری از تجربیات جهانی افتتاح شد.

12) در سال 1391 تقریباً بالغ بر 7هزار قلم غیرثبتی در شهرداری تهران شناسنامه‌دار و استاندارد شد و تجربیات در این زمینه به سایر کلان‌شهرها و دستگاه‌های کشور تسرّی یافت.

13) از سال 1391 تا پایان سال 1395 طبق بررسی مرکز آمار ایران شهرداری تهران همواره در همایش برترین دستگاه‌های اجرائی کشور در زمینۀ نظام آماری، حائز مقام اول تا سوم می‌شد.

14) در سال 1393 با همکاری مرکز آمار ایران، تدوین نظام آماری شهرداری تهران به عنوان یک سند بالادستی شروع و در سال 1395 توسط شهردار وقت تهران به کلیۀ زیرمجموعه ها ابلاغ شد. این سند شامل نظام‌نامه و 22 سند اجرائی و دستورالعمل است که وظیفۀ کلیۀ بخش‌های مختلف شهرداری تهران را در قبال تولید و تبادل و به‌کارگیری آمار و اطلاعات مشخص می‌کند.

15) تا پایان سال 1395 نظام آماری شهرداری تهران با هدف قرار دادن اطلاعات مورد نیاز بخش‌های مختلف شهرداری، توانست با استفاده از زیرساخت‌های موجود نیازهای مدیران را به اطلاعات ثبتی و غیرثبتی به صورت کامل مهیا نماید.

16) در فصل سوم سال 1396 و پس از استقرار دورۀ پنجم مدیریت شهری، پروژۀ تماشا (تالار مانیتورینگ اطلاعاتی شهرهای ایران) به ابتکار و پیشنهاد شهرداری تهران در جلسۀ شهرداران کلان‌شهرها مطرح و مورد استقبال قرار گرفت، اما عملیاتی نشد.

لذا مستند مکتوب آمارنامۀ شهر و شهرداری تهران، که هر ساله با همت سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، تولید و منتشر می‌شود با پشتوانۀ ارزشمندی که بخشی از آن بیان شد، به این نقطۀ کنونی رسیده است.

و اما نکتۀ چهارم و پایانی که ذیلاً و فهرست‌وار ارائه می‌شود، انتظارات و توقعات است:

1) انتظار می‌رود با اتکاء به این تجربۀ ارزشمند، نظام آماری مدیریت شهری بر اساس برنامۀ چهارم تحول و پیشرفت شهر تهران، به‌روزرسانی شود تا ضعف‌ها و اشکالات آن برطرف و نقاط قوت آن نیز تقویت شود.

2) انتظار می‌رود آمارهای ثبتی حداکثری و آمارهای غیرثبتی حداقلی شود. یعنی برای بیشتر فعالیت‌ها، حداقل سامانه‌ای برای ثبت و ضبط اقدامات آن حوزه داشته باشیم. البته در تعامل با سایر سامانه‌های مدیریت شهری که یکپارچگی بهم نخورد و جزیره‌های مختلف اطلاعاتی هم درست نشود.

3) انتظار می‌رود شهرداری تهران توسعۀ نظام Open Data را به‌طور جدی در دستور کار خود قرار دهد و پیشرو بودن خود در این عرصه را به دست فراموشی نسپارد.

4) انتظار می‌رود شهرداری تهران به عنوان نقطۀ کانونی مدیریت شهری، موضوع استقرار نظام مدیریت یکپارچۀ شهری را در دستور کار خود قرار دهد. آنگاه آمارنامۀ شهری با قابلیت استناد بیشتری منتشر خواهد شد و اثربخشی بهتری در برنامه‌ریزی شهری خواهد داشت.

5) انتظار می‌رود شهرداری تهران در سیاست‌های نگهداشت منابع انسانی باتجربه و دلسوز دقت نظر بیشتری از خود نشان دهد. زیرا بسیاری از اطلاعات شهرداری تهران یا به روز نشده یا قابل استفاده به دلیل عدم پشتیبانی نیستند و بسیاری از زیرسامانه‌ها حوزۀ تحلیل اطلاعات عملاً از کار افتاده‌اند که جای تأسف دارد.

6) انتظار می‌رود کارگروه‌های سطوح مختلف آماری در شهرداری تهران که ابزارهای انسانی استقرار نظام آمار و اطلاعات بوده‌اند و هم‌اکنون متأسفانه وجود ندارند، دوباره و بر اساس نظام آماری موجود فعالیت خود را از سر گیرند تا نتایج حاصله از اتقان بیشتری برخوردار شود و همۀ ارکان شهرداری خود را در انجام این مهم سهیم بدانند.

7) انتظار می‌رود همچنان شهرداری تهران سیاست‌گذاری بخش داده و اطلاعات و عملیاتی‌سازی ابزارهای هوشمند آن در مدیریت شهری را از سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات مطالبه کند. عدم شناخت دقیق این حوزه از سوی تصمیم‌گیران باعث جابجائی این مأموریت از جایگاه اصلی خود نشود. بر کسی پوشیده نیست که علوم داده (Data Science) و به تبع آن آمار و فناوری اطلاعات قابل تفکیک از یکدیگر نیستند.

8) انتظار می‌رود برای اطلاعات غیرثبتی شهرداری تهران با انباشتی از اطلاعات غیرقابل استناد که اساساً بر اساس خوداظهاری واحدهای مختلف شهرداری هر زور حجیم‌تر می‌شود، تدبیر مناسبی اندیشیده شود.

9) انتظار می‌رود شهرداری تهران که روزی به عنوان شهرداری پیشرو در بین شهرداری‌های کشور و بلکه در بین همۀ دستگاه‌های کشور در همۀ زمینه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و از جمله در زمینۀ نظام آماری شهری مطرح بود به جایگاه قبلی خود باز گردد. 10) انتظار می‌رود رصدخانۀ شهری تهران که نقطۀ قوت نظام آماری شهرداری تهران قلمداد می‌شد و متأسفانه به دلائل نامعلومی تعطیل شده، دوباره بازگشائی شود تا همچون گذشته به عنوان مرکزی برای مراجعۀ محققین، اندیشمندان، مدیران و علاقمندان به این حوزه انجام وظیفه کند.

11) انتظار می‌رود در آمارنامه‌های شهر و شهرداری تهران نوآوری در دستور کار قرار گیرد تا اثربخشی بیشتری داشته باشند. با وجود به‌روزآوری در نظام طبقه‌بندی ISIC انتظار نوآوری در آمارنامه‌ها نیست.

12) و در پایان انتظار می‌رود مدیران شهرداری با کارکنان دلسوز و باتجربۀ خود رفتار مهربانانه‌تری داشته باشد. اینان اصلی‌ترین سرمایۀ سازمان هستند و جبران خسارت ناشی از دست دادن آنان، بسیار سخت و در برخی موارد جبران‌ناپذیر است.

به هر حال از سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، برای تهیۀ آمارنامۀ شهر و شهرداری تشکر می‌کنم.